Recep ÇETİN : EREĞLİ’DE YAZILAN TARİHİ BİR ESER: “Kitâbü Bahri’l-Esved ve’l-Ebyaz”

(Hakimiyet Gazetesi'nin resmi internet sitesidir)

EREĞLİ’DE YAZILAN TARİHİ BİR ESER: “Kitâbü Bahri’l-Esved ve’l-Ebyaz”

SEYYİD NUH EFENDİ VE EREĞLİ:

İslam Tetkikleri Enstitüsü Derginin, yıl 1971 - Cilt 4, Cüz-3/4.sayısının 34.sayfasında M. Tayyip Gökbilgin’in bir makalesi bulunmaktadır. Makale “İtalyan Kütüphanelerindeki Bazı İslami ve Türkçe Yazmalar” başlığını taşımaktadır.

Makalenin giriş cümlesi aynen şu ifadelerden oluşmaktadır: “İslam Tetkikleri Enstitüsü Dergisinin Cilt 3, Cüz 2/4 (1960)’te vaktiyle yayınladığımız bir makalede İtalyan Kütüphanelerindeki araştırmalarımız sırasında rastladığımız bazı İslami yazmalar üzerinde açıklamalar yapmış, fakat çeşitli nedenlerle makaleye devam ederek tamamlayamamıştık. Şimdi bu imkanı elde ettiğimiz cihetle, bu konudaki diğer yazmaları, ayrıca genellikle tarih – kültür ve medeniyetimizle ilgili Türkçe yazmaları da söz konusu ederek, tanıtmak istiyoruz”..

Bahsedilen derginin 46.sayfasında BOLOGNA, BIBLIOTECA UNIVERSITARIO BOLOGNA başlığı altında, Ereğli ile ilgili şu bölüm bulunmaktadır:

“II. (3609) NOE EFENDİ LİBER GEOGRAPHİCUM PONTİ”

Euxini Marisa, Mediteranei

“İş bu kitap, Sultan Mehmed’in evail-i Padişahlığında Seyyid Nuh nam bir efendi gezdüği vilayetleri tasvir eyleyip bu kitabı telif eyleyip, deniz kitabı isim komuşlardır. Haliya filcümle reisân-ı mâ beyninde istimal olunur zira ekser BAHR-İ ESVED ve BAHR-İ EBYAZ mühim olmağla limanların bulmağiçün vaz eylemişlerdir. Ve cemî’i büldân ki eğer mâmur ve eğer harâb resmi içinde resmolunmuştur ve ismi bu cetvelanda şerholunmuştur” folio 107.”

“Baştaki fihristte KALE-İ BOĞAZ HİSAR, KALE-İ EREĞLİ, KALE-İ SİNOP .. ile başlıyor ve yedinci sahife sonunda …… ile nihayet buluyor. Var 55 de eşkâl-i şerhi Venedik, şehr-i Moran, sonra Ravenna ve Ferrara kaleleri de resmedilmişdir. Karadeniz ve Akdeniz sahilleri muhtasar anlatılmış ve batıya doğru gittikçe daha fazla teferruata gidilmiştir. Var. 107 de …….ile nihayet bulmaktadır.

Yukarıdaki kaynak metinden anlaşılacağı üzere, Prof. Dr. Tayyip Gökbilgin İtalya’da yaptığı araştırmalarını bu dergide yayınlamıştır. Bu yayınladığı makalelerden de anlaşılacağı üzere, Sayın Gökbilgin İtalya’daki Osmanlı dönemi yazma eserlerini tespit edip yayınlamıştır. Ereğli ile ilgili olduğu tespit edilen eserin Sultan Mehmed döneminde yazıldığı ve konu olarak denizleri ve limanları işlediği anlaşılmaktadır.

Yazarı SEYYİD NUH EFENDİ olarak belirtilen eserin adı ise KİTAB-I BAHR’UL ESVED VE’L BEYZ olarak belirtilmektedir.

Yine anlaşıldığı kadarıyla kitap, Osmanlıların tamamen hakim olmaya başladıkları ya da oldukları Karadeniz ve Akdeniz’e dair bilgiler içermektedir. Yazarının Seyyid Nuh Efendi olduğu belirtilen bu eserin yazıldığı yer olarak, KAL’A-İ EREĞLİ yani Ereğli Kalesi belirtilmektedir. Dikkatimizi çeken, daha önceki araştırmalarımızda da belirttiğimiz üzere, Ereğli’de Seyyid Nasrullah Efendi ismi sıkça duyulan-belirtilen bir isimdir, fakat yazarın bu makalesi ile ilk defa Seyyid Nuh Efendi adını duymaktayız. Fakat her iki isim hakkında da biyografik verilerimiz bulunmamaktadır.

İSLAM ANSİKLOPEDİSİNDE BU ESER HAKKINDA:
İslam Ansiklopedisinde (cilt-16 / sayfa-212) “HARİTA” başlığı altında bilgi veren “Fikret Sarıcaoğlu” konumuzla ilgili şu ek bilgileri vermektedir:

“1648-1650 yılları arasında meydana getirildiği tahmin edilen Seyyid Nuh’un Deniz Kitâbı (Kitâbü Bahri’l-Esved ve’l-Ebyaz), Karadeniz ve Akdeniz limanlarının kaleler itibara alınarak çizilmiş 204 portolanını ihtiva etmektedir (Bologna, Biblioteca Universitaria, MS, nr. 3609). Seyyid Nuh’un kitabıyla ilgili problemler süregelmektedir. Pîrî Reis’in Kitâb-ı Bahriyye’sinin esere model oluşturduğu apaçıktır ve bu bakımdan onun değişik bir kopyası telakki edilir. Karadeniz’in anlatılmadığı Pîrî Reis’in kitabından bu noktada ayrılan eser, iç deniz hükmünde olan Karadeniz’in 1699’dan sonraki kısmen değişen durumuyla daha fazla önem kazanmıştı.”
***

PROF. DR. ALİ OSMAN ÖZCAN:
Sayın Özcan (Osmanlı Devri Kastamonu Vilayeti Salnamelerinde Bolu Sancağı Cilt II-Güray Önal’dan iktibas ederek) Pusula’daki 03.08.2014 tarihli “16. Yüzyıldan Günümüze Zonguldak Bölgesi''ndeki Nüfus Hareketleri ve Köyler” başlığı altındaki yazısında şunları yazar: “Nuhviran köyü de Niran olarak yazılmıştır ki, bu köy Neyren olarak da adlandırılmaktadır”.

Bu durumda, eski adı Nuhviran olduğu belirtilen Neyren’in adının NUH adlı bir zattan gelmiş olduğunu düşünmek mümkündür.

BİR TELEFON GÖRÜŞMEMİZ:
(Ereğli Tarih Doğa Derneği Başkanının her ne kadar Ali Osman Özcan’ı “Ereğlili Profesör” diye yazmış olsa da) Zonguldak-Kozlu’nun Saka Köyünden olduğu bilinen Prof. Dr. Ali Osman Özcan Hocamız ile yaptığım bir telefon görüşmesinde ‘Neyren-Nuhviran adının kaynakları hakkında’ Sayın Özcan’dan bilgi belge sormuştum. Bana “Nuhviran adı Nuh Tufanından geliyor olmalıdır” şeklinde bir yorumda bulunmuştu. Hatta “bu konuda bir yazı hazırlıyorum, orada her şeyi belirteceğim” demişti. Ben de yukarıdaki bilgilere-kaynaklara ulaşmış olmanın rahatlığıyla “ama Hocaamm” dedim. “Bu konuda yanılmış olabilir ve Nuhviran adının Nuh Peygamberden geldiğini üreterek başka bir yanlışın içine girilebilir” demiştim. Hocamız bahsettiği yazıyı hazırlama sürecinde imiş ve bu yönde bir kanısı var idi.

Sayın Özcan’a “Hocam bu konuda yanılmış olma ihtimaliniz olabilir. Çünkü Prof. Dr. Tayyip Gökbilgin’in İtalya’da bir kaynaktan tespit ettiği bir bilgiye göre, Ereğli’de Seyyid NUH adında bir zat yaşamış. Ve Ereğli Kalesinde yazdığı bir eseri de varmış. Bu zat, Orhan Gazi döneminde Ereğli’de yaşadığı belirtilen Seyyid Nasrullah’ın neslinden olmalıdır” dedim. (BU ARADA: Her ne kadar Ereğli’de SEYYİD nesli olduğunu dile getirdiğimizde, bazıları rahatsızlıklarını kamuoyuyla paylaşmış olsalar da Ereğli ve civarındaki Seyyid’ler bir gerçektir diye düşündüğümü paylaşmalıyım..)

Sayın Özcan “yaa öyle mi” dedi. “Evet Hocam, bu Nuhviran adı o NUH adlı zattan verilmiş olmalıdır” deyince, “hee, doğru, olabilir” demişti. Açıkçası ben, Hocamızın bu konudaki ilgili yazısını bekledim, o da bizim bu konudaki yazacaklarımızı… Fakat hastalık süreci Hocamıza bu imkanı vermedi. Kendisinin rahatsızlığını haber alınca, telefonla tekrar aradım, “Recep’cim şimdi hastaneden çıktım, eve gidiyorum” demişti. Daha sonra tekrar aradığımda da eşi ile görüşmüştüm. Fakat Zonguldak yerel tarihi adına güzel çalışmalar ortaya koyan Ali Osman Özcan Hocamızın fani alemden baki aleme göçtüğü bilgisini, sevgili eşinin sosyal medya aracılığı ile paylaştığı şu ifadeler ile öğrenmiş olduk:

“Aysel Ferah Özcan-12 Ağustos, 00:53- Canım, meleğim, hayat arkadaşım, hocam, eşim Prof. Dr. Ali Osman Özcan''ın kaybetmenin derin üzüntüsü içindeyim. Cenazesi Cuma namazına müteakip Maltepe Büyük Cami emniyet Müdürlüğü yani kılınacak cenaze namazına müteakip Sakarya''da toprağa verilecektir. Allah gani gani rahmet eylesin”. ALLAH RAHMET EYLESİN. AMİN.

SON NOT: Seyyid Nuh Efendi’nin yazmış olduğu belirtilen ve bu yazımıza konu olan eserin (Ereğli Kalesinde yazılmış olması hasebiyle) ÖNEMİNİ, (yerel)tarih uzmanları (sanırım) takdir edecektir.