ÇELİKEL (NAM-I DİĞER SULTAN SÜLEYMAN) CAMİİ

Yaptığımız araştırmalarla, Ereğli’nin Türk İslam dönemine ait bilgi ve belgeleri derlemeye çalıştığımızı, köşe yazılarımızı takip edenler biliyorlar.. Bu yazımızda, yine daha önce birkaç yazımızda değindiğimiz, Ereğli’de Orhan Gazi dönemine ait eserlerden biri olduğunu tespit ettiğimiz SULTAN SÜLEYMAN CAMİİ konumuz olacaktır. Osmanlı döneminde Sultan Süleyman Camii olarak bilinen caminin, günümüzdeki adı Çelikel Camii (Akarca Mahallesinde) olarak belirtilmektedir.

Yazımıza başlamadan önce şunu söyleyeyim. Ereğli’de iki tarihi kiliseden dönüştürülme “iki tarihi cami” bulunmaktadır. Bunlardan biri, Ayasofya Kilisesinin Türk İslam dönemi sonrasında kazandırılan adı olan SULTAN ORHAN CAMİİ’dir. Bu caminin tarihi üzerine birçok defa araştırma yazılarımız bu köşede yayınlanmıştı. Kiliseden camiye dönüştürülen diğer yapı ise bizim Osmanlı Arşivleriyle ortaya koyduğumuz SULTAN SÜLEYMAN CAMİİ’dir. Bu adı Ereğli’de “ilk defa duyanların çok olduğunu” biliyorum. Ereğli tarihine dair yaptığımız çalışmaların en önemli sonuçlarından biri; bu caminin Osmanlı dönemi bilgi ve belgelerini temin edip, Ereğli halkımızla paylaşmak olmuştur.

***

“TÜRKLERİ EREĞLİ’YE İLK ÇIKARAN: SÜLEYMAN PAŞA”: Akademisyen-Yazar Doç. Dr. Mustafa Demir’in editörlüğünde hazırlanan ve 2008 yılında Değişim Yayınları tarafından yayınlanan ÇANAKKALE TARİHİ adlı çalışmanın 3.cildinde (1786.sayfada) Hüseyin Kaçmaz’dan bahseden bölümlerin içinde, yine Ereğli tarihi adına önemli bir isim olan SÜLEYMAN PAŞA’dan şu ifadelerle bahsedilir: “Conkbayır’ı (Gelibolu’daki) Bolayır’a bakar.. Orada (Bolayır’da) tepede SÜLEYMAN PAŞA’nın türbesi var.. Türkleri Ereğli’ye ilk çıkaran Osman oğlu Orhan Gazi’nin yiğit evladı: Süleyman Paşa..”

Yukarıdaki satırların yazarı, yöre tarihine yönelik çok fazla eseri olan Prof. Dr. Enver KONUKÇU’dur. Yine Sayın Konukçu’nun (age-1439.sayfasındaki) Ereğli tarihine yönelik şu önemli ifadelerine de yer vermek durumundayım:

“Süleyman Paşa’nın doğudaki ucu, bu durumda Gerede’dir. Babası Orhan (Gazi), Rumların elindeki Ereğli İskelesini de almış ve Karadeniz kıyısında önemli bir mevkiye sahip olmuştur.”

“Bolu-Mudurnu-EREĞLİ ve Akçaşehir (Akçakoca)’da Süleyman Paşa ile ilgili temlikler, nişanlar veya vakıflar bulunmamaktadır. Kocaeli yarımadasında ise kısmen bazı vakıflara rastlanmaktadır(*). *Dipnot: Ahmet Refik-Fatih Zamanında Kocaeli”

“SÜLEYMAN PAŞA İLİ böylece beyliğin doğusunu tamamen içine almıştır. Bu arada ORHAN BEY’in sahildeki Karadeniz Ereğli’sini de alarak Beylik topraklarına katması ile Süleyman Paşa İli doğuda Candaroğulları, güney doğuda Karamanoğulları ve güneyde sınır belirli olmamasına rağmen Beypazarı güneyindeki bozkıra kadar yayılmış ve komşu olunmuştu”..

        ***

 “Konur Alp’in ölümü ile Süleyman Paşa’ya verilen Konuralp İli, halkın ağzındaki şekliyle Konrapa-Konurapa, Bolu yolu da bu bölgede önem kazanmaya başlamıştır”..

 “Süleyman Paşa ili; Bithynia-Paphlagonia’nın batısı, Galatia’nın kuzeyi ve Karadeniz’in Şile-Kefken-Akçaşehir-ALAPLI, biraz kuzeyde EREĞLİ ile meydana gelmiştir”.

Yine aynı kitabın 161.sayfasında bulunan şu bilgileri de ekleyelim: “Gerede: Tarihi bakımından eski kasabadır. Bithynialılar tarafından Paphlagonia sınırında kurulmuş ve Krateia adını almıştır. Roma ve sonrakiler aynı adı kullandılar. Türkmenlerin EREĞLİ taraflarındaki hareketlerinde bölgede gözüktüler..” “Akçaşehir: Rumlar zamanındaki adı Dia veya Diospolis’tir. Karadeniz kenarında küçük bir iskele idi. Akçakoca ve Akbaş, Melen Nehri batısında akınlarda bulunurlarken, Konur Alp de bu iskelenin güneyindeki ovayı ele geçirmişti. Orhan Gazi de kaynaklarda belirtilmeyen ama vakıf kayıtlarındaki belgelerle Akça Şehir ile doğusundaki Aftun ile Alaplı ve sonra da EREĞLİ’yi almıştır. Akça Şehir adı, 14.-15. asırda ortaya çıkmıştır, Osmanlı Beylik dünyasının sakinlerinden KERAMEDDİN’ler tarafından iskan edilmiş ve Bolu Sancağı teşekkül ettirildiğinde Akçaşehir denilmiştir.” (Kaynak: E.KONUKÇU-age)

***

Bolu Salnamelerinde Ereğli''nin Osmanlı dönemi fethine yönelik olarak şu ifadeler bulunmaktadır:

EREĞLİ’DE SULTAN ORHAN VE SÜLEYMAN CAMİLERİ

 Bolu Salnamelerinde Ereğli''nin Osmanlı dönemi fethine ve Ereğli’de bulunan camilere yönelik olarak şu ifadeler bulunmaktadır:

EREĞLİ’NİN OSMANLI FETHİ: "Sultan Osman Han Hazretlerinin evâhîr-i saltanatlarında ve 725 târîh-i hicrîsinde, Konur Alp’in taht-ı kumandasında sevk edilen kuvve-i askeriyye Bolu ve Mudurnu’nun fethiyle uğraşdığı sırada, Sultân müşârün ileyhin irtihâli vukû’ bulmuş ve taht-ı âlî-i baht-ı Osmaniyye cülûs eden büyük mahdûmu Sultân Orhan Gâzî Hazretlerinin zaman-ı saltanatlarında havâlî-i mezbûrenin itmâm-ı feth-i müyesser olmuş ve gerçi o sırada Ereğli’nin fethine da’ir sârahat-î kât’iyyeye tesâdüf edilmemiş ise de Ereğli’nin Bolu’ya pek yakın bulunması ve Ereğli kasabasında bulunan atîk cevâmi’-i şerîfeden birinin Sultân Orhan ve diğerinin dahi Sultân müşârün ileyhin mahdûm-ı mükerremleri (muhterem oğlu) Şehzâde Sultân Süleyman nâmıyla tevsim edilerek cevâmî’-i şerîfe-yi (şerefli-kutsal camiler) mezkûreye (adı belirtilen-Ereğli''ye) ba’zı arâzinin Sultan müşârün ileyh (adı belirtilen Sultan) zamânında vakf edildiğinin mukayyed (kayıtlı) bulunması ve Ereğli ile Bolu arasında el-yevm ba’zı mahallelerde âsâr-ı mevcûd-ı tarîkın Orhaniye nâmıyla yâd edilmesi ve Ereğli’ye bir sa’at mesâfede Gülünç Irmağı üzerinde otuzbeş sene mukaddem mevcûdiyyeti ma’lûm bulunan cesîm Sultân Orhan Köprüsü’nün ta’mir ve termîmi içün Sultân müşârün ileyh tarafından bir hayli arâzînin vakf edilmiş olduğunun Defter-i Hakanî İdaresi’nce kayden sübûtu, Ereğli’nin 726[M.1325/26] târîh-i hicrisinde feth ve teshîr edildiğini göstermektedir.”

        ***

        Yukarıda paylaştığımız bilgiler ve Osmanlı Arşiv belgelerine göre, Ereğli’de en eski tarihi camilerden biri SULTAN ORHAN CAMİİ, diğeri de SULTAN SÜLEYMAN CAMİİ’dir demiş olduk.

ORHAN GAZİ VE BİR FETİH adlı kitabımızda şu belgeyi yayınlamıştık:

SULTAN ORHAN VE SULTAN SÜLEYMAN HAZRETLERİ VE EREĞLİ

“Ereğli Kasabasında Sultan Orhan ve Sultan Süleyman Han Hazerâtı Cevâmiʻ-i Şerifesinin masarıf-ı keşfiyesini havi evrakın gönderildiğine dair Bolu Mutasarrıflığı''ndan 14 Temmuz sene [1]317 tarih(M-1901) ve 301 numarasıyla tahrirat.”

Numara-243

“Müşarunileyhima(adları belirtilen Sultanlar) Hazerâtı Cevâmiʻ-i Şerife''sinin masarıf-ı inşaiyesine sarfıyla mahsub olunabilecek Bolu Sancağınca mülhak ve mazbut vakıfları varidatı olup olmadığının var ise makâdir-i senevîyesi neden ve ne nevʻ evkafdan (çeşitli vakıflardan) ibaret bulunduğunun varidat-ı vakfiyesi (vakfın geliri) olmadığı halde Evkaf-ı Hümayun Hazine-i Celilesince mi inşa ettirilmesi lazım geleceğinin izahan işʻârı zımnında Bolu Sancağı Mutasarrıflığı''na emr u işʻâr buyruması babında.”

“Fi 26 Temmuz sene [1]317   Miladi: 1901” Kaynak: VGM arşivi.

YAZAR TAYFUN AKKAYA VE  “ÇELİKEL CAMİSİ”

Yazar Tayfun AKKAYA “Herakleia Pontike” adlı kitabında: “Bugün ÇELİKEL CAMİSİ olarak adlandırılan bina da camiye çevrilen kiliselerdendir. 1402’de vuku bulan Ankara Savaşından itibaren de Ereğli, Süleyman Çelebi’nin hakimiyetine girmiştir. Ereğli’deki Süleyman Paşa adıyla bilinen cami de bu devrin hatırasını yaşatır” diye yazarak, Ereğli’deki Süleyman Paşa adıyla bilinen caminin, bugünkü adının Çelikel Camisi olarak değişmiş olduğuna atıf yapmaktadır. Fakat Sayın AKKAYA’nın “1402’de vuku bulan Ankara Savaşından itibaren de Ereğli, Süleyman Çelebi’nin hakimiyetine girmiştir” şeklindeki ifadelerini benimsemediğimizi, (Orhan Gazi oğlu) Süleyman Paşa (d-1316 – ö- 1357-60) ile Bayezid oğlu Süleyman Çelebi (d. 1377 -ö. 17 Şubat 1411)  isimlerinin karışmış olduğuna dair düşüncelerimizi bir çok defa paylaşmış idik.

Yaptığımız araştırmalara göre, adı zikredilen “Süleyman Paşa”, Orhan Gazi’nin oğlu olarak belirtilmektedir ki Bolu Salnamelerinde de bu yönde bilgi mevcuttur. Ereğli’de bahsedilen “Süleyman”ın Orhan Gazi’nin oğlu olduğuna ikna olunduğunda, Orhan Gazi’nin fethi (Osmanlıya katılımı)  konusu daha da belirginleşir ki bu takdirde; İspanyol gezgin CLAVİJO’nun “Ereğli Yıldırım Bayezid döneminde (d. 1360, Edirne – ö. 8 Mart 1403) Türklere para ile satıldı tezi” değerini yitirir diye düşünmekteyiz.

CAMİNİN BODRUM KATINDAKİ MOZAİKLER

Bu caminin tanıtıldığı metinlerde “Bizans dönemine ait kilisenin döşeme mozaiği ve duvarının bir bölümünde yer alan fresko kalıntıları caminin bodrumunda bulunmaktadır” şeklinde ifadeler kaleme alınmaktadır. Yani camide Türk İslam dönemi öncesindeki kilise halinden izler hala mevcuttur.

        ***

OSMAN SÜMER VE SÜLEYMAN CAMİİ:

Yazar OSMAN SÜMER-TTOK BELLETENİ-Aralık 1950 sayısında bu camiyi şu ifadelerle tanıtır:

SÜLEYMAN CAMİİ: “Yukarı Camii; bir adı da Süleyman Camiidir. Kiliseden müdevver olup, halen çok harap vaziyettedir. Tahminen AYASOFYA ile hem zamandır. Camiliğini gösteren sadece mihrabı ile harap minaresi ve ahşap son cemaat kısmıdır. Duvarların sıvaları tamamen dökülmüş olduğundan, altından kiliselik zamanına ait renkli tasvirler ve AZİZ RESİMLERİ MEYDANA ÇIKMIŞTIR”. Evet, görüldüğü üzere bu caminin adı 1950 senesinde Süleyman Camiidir ve harap bir haldedir. Demek ki camiyi tadilattan geçiren Mehmet Çelikel de yayınlardaki bu haberlerden etkilenerek (memleketi olan Ereğli’deki) bu caminin tadilatını üstlenmiş olmalıdır.

        Yazar OSMAN SÜMER-TTOK BELLETENİ-Aralık 1950 sayısında SULTAN ORHAN CAMİİ hakkında da: “Orta Cami; bir adı da Sultan Orhan Camii’dir. Kiliseden müdevver olup, “apsit yerinin” yarısı durmaktadır. İçinde başlıklı büyük sütunlar vardır. Camiye tahvilinden (çevrilmesinden) sonra, AHŞAP SON CEMAAT KISMI EKLENMİŞTİR”. (Dipnot: Kapısının korniş gibi parça taşlardan teşkil edilmiş çerçevesindeki yazı “Avtokrator Nerva Trayanos” diye tamamlanarak okunabilmektedir)..

        ***

TAHSİN AYGÜN VE SÜLEYMANLAR CAMİİ:

"Kdz Ereğlisi Tarihi" adlı kitabında Tahsin Aygün şu ifadeleri yazar: "Sultan Orhan Camii (Ayasofya Kilisesi)''nde zarif sütunlar ve kapısında TRİYANUS''a ait bir kitabe mevcuttur."

        "Süleymanlar Camii (R.Ç-Çelikel Camii) olarak kullanılan kilisenin duvarlarında badanalar döküldükçe HAVARİYYUN''a ait tasvirler meydana çıkmaktadır. Bu durum tasvirperestliğin Ereğli''de de tesirini göstermiş olması bakımından önemlidir"

        ***

1500’LÜ YILLARDA EREĞLİ’DEKİ CAMİLERİMİZ:

        1500''lü yıllarda (16. yy’da) Ereğli''de bulunan Camilerimizi, "ORHAN GAZİ VE BİR FETİH" adlı kitabımızın 202. sayfasında belirtmiş idik. Bahsedilen kitabımızda bulunan bir kaç belgeyi şöylece iktibas edebiliriz:

1-*Ereğli Cami-i Şerifi: Nefs-i Ereğli’dedir(içinde). Vakıfları arasında 1676 akça nakit para ile bir çok çiftlik ve tarla bulunmaktadır. (Kaynak: KK TD 547, v 208a-209b.)

ORJİNAL BELGEDEKİ İFADE: KK. TD. 547 v 208-209: Karye-i Ereğli''de Halil ve Yazıcı oğlu Durmuş''un tuttuğu çiftlik ve Kethüda İlyas''ın tuttuğu çiftlik vakfiyet üzere mutasarrıf ola gelmiş Ereğli Camii hatip ve imam olanlara meşruttur deyu mukayyettir defter-i atik-i haliya Hatip Osman ve İmam Mehmed olduğu.

2-*Orhan Bey Camii: Ereğli’deki bu camii Orhan Bey yaptırmış, camiin kayyımlığına yevmi iki akça, mum bahasına bir akça olmak üzere toplam 1117 akçalık bir gelir kasabanın iskelesinin gelirlerinden vakfedilmiştir. (Kaynak: KK TD 547, v.214a.)

3-*Kilise Camii: Bendereğli Nahiyesindedir. Müezzinine yevmi üç akça vazife verilmiştir. (Kaynak: KK TD 547, v 214a.)

ARŞİV BELGESİ:  Tarih :29/R /1071 (Hicrî) Miladi-1655  Dosya No :3 Gömlek No :317  

Benderekli''de vaki Sultan Süleyman (-nam-ı diğer Kilise Camii) imameti hakında Benderekli Kadısı Mevlana Ömer tarafından verilen hüccet-i zahriye. g.tt

Yukarıda da belirttiğimiz üzere Osmanlı Arşiv Belgelerindeki “SULTAN SÜLEYMAN CAMİİ” adı, günümüzde yaşamamaktadır.

***

NE ZAMAN “ÇELİKEL CAMİİ” ADINI ALDI:

Osmanlı Arşiv Belgelerinden de tespit ettik ki, bu caminin (Kilise Camii), Sultan Süleyman Camii olduğunu gördük. Bu cami, çeşitli onarımlarla 1950''ye kadar ayakta kalabilmiş ve sonrasında bir hayırsever olan Mehmet Çelikel''in desteğiyle yeni haline gelmiştir.

MEHMET ÇELİKEL KİM: 1882''de Ereğli''de doğdu.  (Çakaloğlu) Mehmet Bey, Okulu bitirince babasının yanında ticarete atıldı.. “Bütün sermayem iki bin kuruştan ibaretti. Bunun bin kuruşunu da SIRMA abla adında bir kadından faiz ile ödünç almıştım. Bu suretle sebzecilik alışverişine başladım” diyen Çelikel, 1922''de Zonguldak''a gitti.

Aslen Ereğli’mizin sakinlerinden olan ve Osmanlı Dönemi Soy Lakapları ÇAKALOĞULLARI olan, tanınmış bir hayır sever de olan MEHMET ÇELİKEL (Zonguldak’taki Çelikel Lisesi’ni de yaptıran kişi), bu Caminin harabe halini görünce, Camide büyük bir tadilat yapılmasını sağlamış ve sonraki süreçte adı camiye verilmiştir.

SULTAN SÜLEYMAN MAHALLESİNDE ÇAKALOĞULLARI: 1800’lü yıllarda Sultan Süleyman Mahallesinde ikamet eden Çakaloğulları ailesinin, kayıkçılık ve yemenicilik faaliyetleri ile yaşamlarını idame ettikleri belirtilmektedir. Yine Çakaloğullarının bir “debbağhane”leri olduğu da belirtilmektedir.

1938''te Mehmet Çelikel Lisesi''ni yaptırdı. Yaptırdığı okul ile çok sayıda önemli insanın yetişmesini sağladı: (Köksal Toptan-Mehmet Haberal-Fikret Bila-Hasan Akyol-Güneş Müftüoğlu-Sadık Tekin Müftüoğlu-Hikmet Bila-Teoman Erel-Muzaffer Soysal-Kurtul Altuğ-Türkan Küçükali gibi)..

Bu yazı 3129 defa okunmuştur

Yazara ait tüm yazılar için tıklayınız

Tweetle

YORUMLAR (1)

YORUM EKLE

YORUM EKLE

---

---