(Hakimiyet Gazetesi'nin resmi internet sitesidir)

EREĞLİ -Bendereğli ((بندركلى)

Recep ÇETİN

DİYANET VAKFI “İSLAM ANSİKLOPEDİSİ”NDE

GİRİŞ NOTU: Aşağıda okuyacağınız Ereğli’yi tanıtan metin, TÜRKİYE DİYANET VAKFI İSLAM ANSİKLOPEDİSİ’nde yayınlanmış bir metindir. Metin içinde bulunan “büyük harflerle konu başlıkları” şahsımız tarafından konulmuştur.

EREGLİ: Ereğli kelimesi, Antikçağ da Akdeniz memleketlerinde Herakles''e izafetle Herakleia denilen şehir ve kasaba adları¬nın Türkçeleşmiş şeklidir. Bugün Türkiye''de bu adı taşıyan birkaç önemli yerleşme yeri mevcuttur. Bunlar birbirlerinden ayırt edilmek için Karadeniz Ereğlisi, Konya Ereğlisi, Marmara Ereğlisi, Karamürsel Ereğlisi, Şarköy Ereğlisi (bu sonuncusu sonradan daha fazla değişikliğe uğrayarak Eriklice şekline dönüşmüştür) gibi bulundukları bölgenin veya yörenin ismiyle birlikte adlandırılmışlardır. Bazıları ilçe merkezi durumunda olan bu Ereğliler içinde bugün en önemlileri Karadeniz, Konya ve Marmara Ereğlileridir.

Karadeniz Ereğlisi. Tabii liman açısından bir hayli fakir olan Batı Karadeniz kıyılarında Bababurnu sayesinde kuzey rüzgarlarından korunmuş olan bir koyun doğu kıyısında ki Kaletepe''nin dik yamaçları üzerinde yer alır.

MEGARALILAR DÖNEMİ: Milattan önce VI. yüzyılda Megaralılar tarafından kurulan ve kuruluşundan az sonra özerk bir idareye kavuşan şehir milattan önce IV. yüzyılda Tiranlar tarafından idare edildi. Bunların ilki olan Klearchos döneminde oldukça gelişme gösterdi. Daha sonra kısa bir süre için Lysimachos''un yönetimi altına girdi. 281 ''de yeniden bağımsızlığına kavuştuysa da bunu takip eden yıllarda doğusundaki Pontus Devleti ile batısındaki Roma yönetimi arasında sıkıntılı günler yaşadı. Şehir halkının Pontus Kralı Mithridates''e gizlice yardım ettiğini bahane eden Lucullus gönderdiği kuvvetlerle burayı kuşattı; bu kuşatma sırasında şehir harabe haline geldi. Daha sonra yeniden tamir edilerek Antonius tarafından Galatlar''a verildi. Ardından Roma''nın Pontus eyaleti sınırlarına dahil edildi.

METROPOLİS EREĞLİ: Anadolu''da mevcut öteki Heracleialar''la karışmaması için de burası Heracleia Pontica (Herakleia Ponto) adıyla anıldı. Şehrin eski dönemlerde kullanılan bir başka adı da METROPOLİS idi.

395 yılında Roma’nın ikiye ayrılışından sonra Bizans toprakları içinde kalan şehir limanı dolayısıyla önemini korudu. Ticari bir liman olması yanında aynı zamanda doğuya yapılan seferlerde Bizans donanmasının ikmalini yaptığı bir merkez özelliği de kazandı.

 

CENEVİZLER VE KOMMENOSLAR: 1204 yılında İstanbul''un Latinler''in eline geçmesi üzerine Ceneviz''in nüfuzu altına girdi. Ardından Trabzon İmparatorluğu nu kuran Komnenoslar''dan David, Karadeniz kıyısındaki bazı kalelerle birlikte burayı da ele geçirdi, ancak bu hakimiyet uzun sürmedi.  1214 yılında İznik İmparatoru Theodoros Laskaris tarafından zaptedildi.

OSMANLI DÖNEMİ HAKKINDA: XIV. yüzyıl ortalarına kadar Bizans’ın elinde kaldı. Bazı kaynaklara göre 1360''ta, bazılarına göre de 1397''de Osmanlı idaresi altına girdi. (R.Ç: 1360 yılı Orhan Gazi dönemidir)

24 Mart 1404 ''te Ereğli ''yi gören İspanyol elçisi Clavijo, şehrin otuz yıl kadar önce satın alınmak suretiyle Türkler''in eline geçtiğini, buranın üzerinde bir kale bulunan tepenin eteklerinde yer aldığını, nüfusun kalabalık olmayıp çoğunluğunu Rumlar''ın teş¬kil ettiğini, limanı sayesinde çok zengin bir şehir durumunda bulunduğunu belirtir ve adını Pontoratoya şeklinde yazar (Timur Devrinde Kadis ''ten Semerkand ''a Seyahat, s. 72-73). Şehrin bu adının Ponto Herakleia''dan bozma olduğu anlaşılmaktadır. (R.Ç: Clavijo, Ereğli’nin 1374’lerde Türklere geçtiğini belirtir ki bu tarih Orhan Gazi’nin oğlu Murad dönemine intikal eder. Ki aynı kitap Bayezid’in oğlu Süleyman Çelebi’den bahseder. Bu konudaki bilgilerin yanlış olduğunu düşündüğümüze dair daha önce bu köşede yayınladığımız yazıları incelemek yerinde olacaktır: http://www.ereglihakimiyet.com/yazarlar.asp?id=1562)

Osmanlı hakimiyeti döneminde Anadolu beylerbeyiliğinin Bolu Sancağına bağlı bir Kaza merkezi haline gelen şehir, muhtemelen gerek bu adlandırılışı gerekse limanı dolayısıyla XV ve XVI. yüzyıllara ait kaynaklarda Bender Ereğli veya Bendereğli ((بندركلى)) şeklinde anılır. Daha sonraları Bendereğli adı yaygınlık kazanmıştır. Evliya Çelebi ise burayı Bartın Ereğlisi adıyla anmakta, ancak Katib Çelebi''nin Cihannüma''sında Bendereğli şeklinin kullanıldığı görülmektedir. Ereğli''nin adı bazı Batı haritalarında Punderekli ya da Bender Heraclee şeklinde yazılmaktadır.

1500’LÜ YILLARDA EREĞLİ: XVI. yüzyıl başlarına ait tahrirlere göre Ereğli fazla büyük olmayan bir kasaba özelliği taşıyordu. Burada toplam 221 hane (yaklaşık 1200 kişi) bulunuyor, bunun 179''unu Müslümanlar oluşturuyordu. Kırk iki (42) haneden ibaret gayri müslimlerin bir kısmı başka yerlerden gelmişlerdi. Bu sırada burada bir çarşı ve 113 dükkan mevcuttu. Çoğu dükkan sahibi olan halk zenaatkârlık yapıyor, bir bölümü denizcilikle, diğerleri ise tarımla uğraşıyordu. Hayli işlek sayılabilecek iskelesinden elde edilen vergi geliri 1532 -1554 devresinde 10.000-20.000 akçe arasında değişmekteydi. Ticari faaliyetlerin pek artmamasına rağmen XVI. yüzyılın ikinci yarısında nüfus % 50 dolayında artış gösterdi. Toplam hane sayısı, 258''i müslüman olmak üzere 343''e (tahminen 1800 kişi) ulaşmıştı (S. Faroqhi, s. 137-140)

GEMİCİLİK VE 1600’LÜ YILLAR: XVI. yüzyılda işlek limanı dolayısıyla giderek önem kazanan Ereğli, XVII. yüzyılda gemi inşa faaliyetleriyle de dikkat çekici bir gelişmeye sahne oldu. Burada 1655-1656 yıllarında dört kalyon, 1657’de  dört kadırga, 1691 -1692 yıllarında üç kalyon yapılmıştı (Bostan, s. 25). Ayrı¬ca gemicilikle ilgili malzemeler de imal edilmekteydi. Üstüpü imali yanında katran da hazırlanıyor ve bunlar zaman zaman donanmanın ihtiyacı için gönderiliyordu. Gemi yapımı XVIII. yüzyılda da sürdü. Nitekim 1703''te gemi inşası emredilen yerler arasında bu anın da adı geçiyordu (Uzun arşılı, s. 447). Bu emir uyarınca Ereğli’deki tezgahlarda iki adet fırkateyn inşa edilmişti.

1800’LÜ YILLARDA DERİCİLİK: XIX. yüzyıl baş¬larında (1817-1819) şehri gören Bıjışkyan, Ereğli''nin büyük ve eski bir yerleşim yeri olduğunu yazarken; Ed. Bore nüfusunun 7000''i geçmediğini, Rum mahallesinin çoğu fakir kırk evden ibaret bulunduğunu, halkın dericilikle uğraştığını, kırmızı ve sarı maroken imal ettiğini belirtir (Karadeniz Kıyıları Tarih ve Coğrafyası 1817-1819, s. 20-22)

KÖMÜR KÖSEAĞZINDA BULUNDU: Bu yüzyılda ilk defa Köseağzı mevkiinde maden kömürünün bulunması Ereğli''nin gelişmesinde bir dönüm noktası oldu. Kömürün asıl yaygın olduğu alan daha doğuda bulunan Zonguldak çevresi olduğu halde havzaya Ereğli Havza-yı Fahmiyyesi (Ereğli Kömür Havzası) adı verildi. Bugün de kömür işletmesi için Ereğ¬li Kömürleri İşletmesi adı kullanılmaktadır. XIX. yüzyılın ikinci yarısında, kömürle daha yakından ilgilenmesi için dönemin hükümeti merkezi Ereğli''de olmak üzere bir Maden Nazırlığı kurdu (Ali Taoğlu , s. 74). Ereğli aynı zamanda kömürün ihraç limanı durumundaydı. Bu yüzyılda Kastamonu Vilayetinin Bolu Sancağı¬na bağlı bir kazanın merkezi olan Ereğli, aynı yüzyılın son yıllarında V. Cuinet''nin verdiği bilgilere göre dört mahalle içinde 1255 eve sahip bulunuyor ve bu evlerde 6274 kişi yaşıyordu. Yine aynı kaynaktaki bilgilere göre burada minareli on cami, bir medrese, iki hamam ve 471 dükkan mevcuttu. 1314 tarihli Kastamonu Vilayeti Salnamesi''ne göre ise Ereğli’nin nüfusu 5300 idi ve bu nüfus 915 evde yaşıyordu.

FRANSIZLAR 200 ASKERLE “YENİ MAHALLE”YE HAKİM OLDULAR: XX. yüzyılın başlarında Zonguldak büyüyüp önem kazanmaya başlayınca Ereğ¬li bu yeni gelişen merkeze göre geri planda kaldı. Milli Mücadele döneminde 8 Haziran 1920 tarihinde Fransızlar 200 kadar asker çıkararak Ereğli''yi işgal ettiler. Ayrıca 10 Haziran günü Fransız gemileri de denizden Ereğli’yi topa tuttu. Fransızlar işgal sahası olarak Ereğli Kalesi''nden deniz kıyısına kadar tel örgü çekip Yenimahalle''ye hakim oldular. Ancak Fransızlar, Yüzbaşı Cevad Rifat Bey''in idaresindeki kuvvetlerin yardıma gelmesiyle 18 Haziran 1920 tarihinde çekilmeye başladılar ve 19 Haziran 1920''de Ereğli''yi tamamen terk ettiler.
Ereğli 1920 yılında Zonguldak mutasarrıflığına bağlanmış, Zonguldak''ın 1924''te İL haline getirilmesiyle de bu ile bağlı bir ilçenin merkezi olmuştur.

CUMHURİYET DÖNEMİ İLK NÜFUS SAYIMINDA EREĞLİ: Cumhuriyet döneminin ilk nüfus sayımında (1927) 5180 olarak tespit edilen nüfusu 1960 yılında 8812''ye ulaşmıştı.

ERDEMİR KURULMASI VE DIŞ GÖÇ SONRASINDA
NÜFUS İKİ KATINA ÇIKTI: Ereğli’nin asıl gelişmesi, 1960''tan sonra burada bir demir çelik fabrikasının kurulmasına paralel olarak sürdü. 1961-1966 arasında ilk kuruluşu gerçekleşen, daha sonraki dönemlerde de genişletilen bu tesis, nüfusun 1960-1965 arasındaki dönemde birden bire iki katına ulaşmasına yol açtı. 1965 sayımında 18.978 olan nüfus 1970''te 28.904''e, 1975''te 45.992''ye ve 1990''da da 63.987''ye yükseldi.

Nüfus artışına paralel olarak Ereğli mekan üzerinde de genişledi. Şehrin en eski mahalleleri olan Süleymanlar ve Orhanlar, Kaletepe denilen ve denize paralel olarak basık bir tepe üzerinde bulunurken yeni mahalleler bu tepenin eteklerinden güneydeki Göztepe istikametine doğru yayılmakta ve Tabakhane deresi vadisi vasıtasıyla içeriye doğru sokulmaktadır. Ereğli''nin merkez olduğu aynı adlı ilçenin merkez bucağından başka Ormanlı adlı bir bucağı ve doksan iki köyü vardır. 1990 sayımının sonuçlarına göre nüfusu 152.710 idi.

BİBLİYOGRAFYA:

1-Strabon. Coğrafya: Geographika (tre . Adnan Pekman), istanbul 1969, Xll / 1-2-3, s. 18- 20 ;

2-Clavijo. Timur Devrinde Kadis''ten Semerkand''a Seyahat (tre. Ömer Rıza oğru!), istanbul 1933, I, 72-73;

3-Katib Çelebi, Cihannümll, s. 653;

4-Kastamonu Vilayeti Salnamesi ( 1314), s. 305-307;

5-P. M. Buışkyan, Karadeniz Kıyıları Tarih ve Co rafyası 1817-1819 (tre. H. D. Andreasyan), İstanbul 1969, s. 20-22;

6-Ch. Texier, Asie Mineure, Paris 1862, s. 623-624;

7-Cuinet. IV, 512-513 ; Uzunçarşılı, Merkez-Bahriye, s. 447 ;

8-Ahmet Ali Özeken. Türkiye Kömür Ekonomisi Tarihi, İstanbul 1955, s. ll, 118 ;

9-Ali Tanoğlu, Enerji Kaynakları, İstanbul 1958, s. 74;

10-Tahsin Aygün, Karadeniz Ereğiisi Tarihi, Ankara 1960 ;

11-Tahsin Aygün., Kurtuluş Savaşında Karadeniz Ereğlisi- Ankara 1984; İstanbul 1961 , s. 71 ;

12-E. Winkler, Die Wirtschaft von Zonguldak, Vien 1961 , s. 93, 102;

13-Mübeccel Belik Kı¬ray, Ereğli, Ağır Sanayiden Önce Bir Sahil Kasabası, Ankara 1964;

14-Metin Tuncel, "Tarih Boyunca Türkiye''de Kent Kuruluşları", Doğumunun 100. Yılında Atatürk''e Armağan, İstanbul 1981, s. 329 ;

15- Enver Konukçu, “Komnenoslardan Osmanlılara Karadeniz Ereğlisi”, Birinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri (13-17 Ekim 1986), Samsun 1988, s. 221-222;

16-Süleyman Hatipoğlu, “Fransızlar’ın Zonguldak ve Ereğli’yi İşgal Etmeleri”, İkinci Tarih Boyunca Karadeniz Kongresi Bildirileri (1-3 Haziran 1988), Samsun 1990, s. 77-82;

17-Ünsal Yavuz, “Fransız Resmî Belgelerine Göre Ulusal Bağımsızlık Savaşında Karadeniz Limanları Üzerine Bir Deneme”, a.e., s. 211;

18-Brigitte Le Guen - Pollet, “Une Inscription D’Héraclée du Pont De 130 ap. J.C.?”, a.e., s. 668-678;

19-İdris Bostan, Osmanlı Bahriye Teşkilâtı: XVII. Yüzyılda Tersâne-i Âmire, Ankara 1992, s. 25;

20- S. Faroqhi, Osmanlı’da Kentler ve Kentliler (trc. Neyyir Kalaycıoğlu), İstanbul 1993, s. 137-140, 189;

21-Mecdi Emiroğlu, “Demir-Çelik Endüstrimiz ve Ereğli”, İller ve Belediyeler Dergisi, sy. 205, Ankara 1962, s. 512-517;

22-Besim Darkot, “Ereğli”, İA, IV, 307-309;

23-J. H. Mordmann - [Fr. Taeschner], “Ereghli”, EI² (Fr.), II, 723.

KAYNAK: TÜRKİYE DİYANET VAKFI İSLAM ANSİKLOPEDİSİ- cilt: 11; sayfa: 290

[EREĞLİ - Metin Tuncel]

PDF]TDV DIA - İslam Ansiklopedisi



1.03.2016 10:56:01

Bu yazı 2784 defa okunmuştur

Yazara ait tüm yazılar için tıklayınız

Facebook'ta Paylaş

YORUMLAR (2)
YORUM EKLE
Adınız


(1000 / )

01.03. 16:47:13
AHMET KARAÖZ diyor ki;

EREĞLİ HAKKINDAKİ BU ÇALIŞMALARINIZI TAKDİR EDİYORUM.. GERÇEKTEN GÜZEL BİR HİZMET YAPIYORSUNUZ..
05.03. 18:35:00
yüksel başkan diyor ki;

hocam biraz daha detayına nasıl ulasılabilir önemli bir konu yinede tebrikler




Şu anda 12 kişi online
Toplam ziyaret : 75.739.496

Başlangıç Tarihi Bitiş Tarihi

Fikri KAPAN { KÖŞEMDEN }
SEÇİMİ KİM KAZANIR?


Devamını oku »

21.03.2024 16:52:50 tarihinde yazıldı
396 kez okundu



SAFRA KANAL TAŞLARINDA CERRAHİ DIŞI TEDAVİ YÖNTEMİ


Devamını oku »

14.03.2024 09:54:08 tarihinde yazıldı
180 kez okundu


(ESPRİYLE) KAREDEN YANSIYAN

ÇABALARINI GÖRÜYORUM


TUĞBA ARSLAN TAMİRCİ { KALEMİMDEN }
DİDEROT ETKİSİ


Devamını oku »

28.11.2023 12:54:26 tarihinde yazıldı
1304 kez okundu

Recep ÇETİN { TARİHTEN... }
DENİZ KIZI BİZİM ''KIZIMIZ'' DEĞİL!


Devamını oku »

21.11.2023 16:02:33 tarihinde yazıldı
524 kez okundu


Bu site en iyi IE5+ tarayıcı ve 1024 x 768 çözünürlükte izlenir.
Tüm Hakları Saklıdır
© 2006 EregliHakimiyet.Com - EregliHakimiyet.Net

Tasarım & Programlama RSNet tarafından yapılmıştır

Ereğli Haberleri