“ERDEMİR’DE SUAT BAŞOL İZİ”

ERDEMİR NE ZAMAN KURULDU: 28 Şubat 1960 tarihinde kabul edilen bir yasayla “Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları T.A.Ş.” adlı altında bir anonim şirket kurulması için Bakanlar Kurulu’na yetki verilmiş, 11 Mayıs 1960’ta şirketin kurulması resmen tescil edilmiştir. Haziran 1961’de ilk harfiyat çalışmaları başlatılmış, 42 ayda tamamlanan inşaat ve montaj aşama¬larının ardından, tesisler, 15 Mayıs 1965’te işletmeye alınmıştır.

15 Mayıs 1965’te üretime başlayan ERDEMİR, bugün ulaştığı 3 milyon 500 bin/ton düzeyinde ham çelik üretim kapasitesi ile halen Türkiye’nin en büyük demir çelik kuruluşunu ve tek entegre yassı çelik üreticisidir. Uluslararası kalite standartlarında levha, sı¬cak ve soğuk haddelenmiş sac ile kalay, krom ve çinko kaplamalı sac üretmektedir.

ERDEMİR Türkiye’nin en büyük demir çelik kuruluşu ve tek entegre yassı çelik üreticisi olarak, ülkenin yassı çelik ihtiyacının önemli bir bölümünü karşılamaktadır.

SANAYİ BAKANI:

-“Bakan olmamın üzerinden bir hafta ya geçmiş ya geçmemişti Amerikan Büyükelçisi geldi ziyaretime. Hayırlı olsun filan derken konuya girdi.  “Biz sizi MIT’ten (Amerika’nın en iyi üniversitelerinden biri) biliyoruz. Orada metalürji okumuştunuz. Bu konuda hassas olacağınızdan eminiz” dedi. Başta anlamadım, ne diyor diye bakıyorum. Meğer konu Erdemir’miş.”

-‘Bir yıldır uğraşıyoruz, siyasi karışıklıklar oldu, iş ortada kaldı. Nasıl kurulacak bu fabrika’ diye bana soru¬yor.”

-Sene 1960… 27 Mayıs’ta askerler yönetime el koymuş ve Milli Birlik Komitesi kabinesi kurulmuştur.

-Ekim ayında kabinede değişikliğe gidilince yeni Sanayi Bakanı artık Şahap Kocatopçu’dur.

-İşte bu konuşma, o dönem Amerikan Büyükelçisi olan Fletcher Warren ile yeni Bakan Kocatopçu arasında geçer.

ERDEMİR ÜZERİNDE  İLK STRATEJİK DÜŞÜNCELER:

1- Erdemir’in yapılışında Amerikan ısrarı olduğu görülüyor

2- Türkiye’nin, Kore Savaşında ABD ve ilgili müttefiklere iyice yakınlaşmış olması

3- Marşal yardımının etkisi

4- Türkiye’nin Sovyet politikalarına ilgi duymasının önlenmesi psikolojisi

5- Stratejik önemi bulunan Türkiye’nin, dünya ve ABD dengeleri açısından kalkınması gereken bir ülke durumunda olması

6- Sonuç olarak Erdemir’in ABD projesi olduğu..

İNŞAATI HANGİ ŞİRKETLER YAPTI: Erdemir meselesini kucaklayıp götürenler, Türkiye’de bir demir çelik tesisi kurmaya çalışan üç Amerikan şirketi: Liderleri Koppers... Mühendislik işi yapıyor. Westinghouse var, onlar elektrik aksanı üretiyor. Blaw-Knox da makine üreticisi. Üçü bir araya gelip 1959’da Türkiye’yi taramaya başlıyorlar. Ereğli’yi tespit edip bir rapor hazırlıyor, dönemin Başbakanı Menderes’e sunuyorlar… Sonra Amerikan Hükümetine gidiyorlar. O zaman Başkan Eisenhower. Plana göre onlar parayı ABD Hükümetinden alıp tesisi kuracaklar, çoğunluk hissesini Türkiye’ye verecekler ama kendileri de belli bir hisseye sahip olacaklar…

Finansal destek için yapılan müzakerelerde Vehbi KOÇ gündeme gelir. Vehbi KOÇ; o dönemle ilgili anılarını şöyle anlatır: ‘Dönemin Dışişleri Bakanı Fatin Rüştü ZORLU başta beni kabul etmek istemiyor. İş Adnan MENDERES’e duyuruluyor. Bu şekilde idare meclisine giriyorum. İş Bankası binasında 7 Aralık 1959’da yapılan kokteyl ile işe başlıyoruz’

28 Şubat 1969’da ERDEMİR için, başka hiçbir kuruma tanınmayan, özel bir yasa çıkarılıyor ve üç ay sonra 11 Mayısta Ereğli Demir ve Çelik Fabrikaları T.A.Ş resmen kuruluyor.

15 Mayıs 1965’te açılan ERDEMİR’in temeli Haziran 1961’de atıldı, inşaat 42 ay sürdü… 1961 ortasında fabrikanın temeli atılır, 1965’te bacadan ilk duman tüter, 15 Mayısta çeliğe dönüşen ilk demir cevheri fırından çıkmıştır.

ERDEMİR’in ilk yüksek fırınının ismi de Ayşe… İlk yöneticilerinden birinin kızının ismi olduğu söyleniyor… 1978’de kurulan 2. fırına ise Atatürk’ün annesinin adı Zübeyde verilmiş…”

ERDEMİR’İN YAPILMASINDA BAŞOL FAKTÖRÜ

Suat BAŞOL’un yakın çevresinden alınan bilgilerden, ERDEMİR’in Ereğli’ye kazandırılmasında olağanüstü çabaları olduğu öğrenilmektedir. Yörede yaptığımız röportajlarda da bu yönde bir kanı vardır. Olumsuz görüş beyan edenler de bulunmaktadır ki Erdemir’in ilk kuruluş yıllarındaki ülkemizin ve Menderes hükümetlerinin politikalarını incelemek yerinde olacaktır.

Suat Başol’un dönemin başbakanı Adnan Menderes ile yakın ilişkileri olduğu belirtilir. Zaten Başol; 1950, 1954, 1957 seçimlerinde üç dönem Zonguldak Milletvekili seçilir. O yıllarda ülkemizde bir demir çelik fabrikası kurulacaktır. Menderes’in düşüncesi memleketi Aydın’da bu fabrikayı kurmaktır. Fakat Başol, Menderes’e fabrikanın Ereğli’de kurulmasının önemini paylaşır. Ereğli Limanı kanalıyla, ulaşımın kolay olacağını ve ayrıca kömür ocaklarına Ereğli’nin çok yakın olmasının da işleri kolaylaştıracağını belirtir.

CEVDET BAŞOL: Konuyla ilgili olarak görüşüne başvurduğumuz Cevdet Başol, amcası S. Başol ile yaptığı görüşmelerden aklında kalanları şöyle anlattı: “Demir çelik fabrikası için Türkiye’nin çeşitli yerleri düşünülmekteydi. Başbakan Menderes’in, memleketi Aydın’da bu fabrikayı açma isteği vardı. Başol bana; “çeşitli sebep ve şartları başbakan Menderes’e ileterek, kendisiyle uzun istişare ve sportif faaliyetler içine girerek, hatta Menderes’le 6 ay sabah sporu yaparak, fabrikanın Ereğli’ye kurulmasını temin ettim” dedi…

SUAT BAŞOL’UN KIZI SEMRA: Konuyu; Ankara’da yaşayan kızı Semra Hanımı telefonla arayıp sorduğumuzda: “Doğru, babamın yaptıkları unutulamaz, Erdemir’de babamın çok büyük katkıları olmuştur” dedi. 

NİYAZİ YILMAZ: Askerliğini (1960 ihtilali döneminde) Yassıada’da yapan Ormanlı Beldesinden Niyazi Yılmaz, o dönemde, tesadüf ki Adnan Menderes ile beraber adada hapiste bulunan (akrabası) Suat Başol ile karşılaşır.

Başol’a “Nasılsın amca” der.. “İyiyim evladım” cevabını alır. Sonra “Köylerde ne var-ne yok” der.  “Yaramazlık yok” cevabını alır… Neyse, (rahmetli olmadan önce görüştüğümüz Yılmaz’a) “Erdemir’in yapılmasında onun katkısı oldu mu?” diye sorduk.  Niyazi Yılmaz “Olmaz olur mu? Bana bir gün, “Erdemir’in yapılması için uğraşırken, ayaklarıma karasular indi” demişti.

RIDVAN ÇİMENOĞLU: Konuyla ilgili olarak; ERDEMİR’in kurulma yıllarını bizzat yaşayan Ereğlili Rıdvan Çimenoğlu da bize “Erdemir’de Suat Başol’un katkıları çok büyük. Zaten Başol’un Mecliste de ağırlığı vardı, dönemin etkili bir milletvekiliydi, dediği yapılırdı” şeklinde konuştu.

Alaplı eski Belediye Başkanının babası olan Rıdvan Çimenoğlu (91) aynı zamanda “Suat Başol’un (Süleymanlar Okulunda) öğrencisidir” ..

Çimenoğlu: “O günleri hatırlattın bana” deyip, anlatmaya devam etti. “Ereğli’ye sondaj çalışmaları yapmak üzere gelen Amerikan mühendislere, fabrika ilçemize kurulsun diye çeşitli ziyafetler verdik, çünkü fabrikayı isteyen şehirler çoktu, Edremit-Akçay, Divrik, Filyos gibi yerler konuşuluyordu.. Daha önceki yıllarda yapılan Demir Çelik Fabrikası bir şekilde Karabük’e kaydırılmıştı. İşte o dönemde biz de durumun ciddiyetini biliyorduk. O günlerde Ereğli’ye gelen bir mümessil-temsilci, ‘bu Ereğli’nin ikinci şansı, bu sefer de yapılmazsa, bir daha hiç yapılmaz demişti’ ” dedi. Devamında “Erdemir’in yapılmasında Başol dışında, Belediyesi Kamil Erdem’in de katkısı oldu” dedi.  “Hatta o günleri şimdi hatırladım. Otobüslerle Ankara’ya gittik, Halk Partili-Demokrat Partili ayrımı olmadan 10 otobüs ile büyük bir kalabalıkla Meclise gittik, Adnan Menderes’e teşekkür ettik, başımızda da Başol vardı. Menderes bize ziyafet verdi”..

Çimenoğlu: “Suat Başol’un babası Eyüp Sabri ile benim babam (Ereğli Müftüsü Mehmet Çimenoğlu) Fatih Medresesinde beraber okumuşlar. Eyüp Sabri öğretmen olmuş. Hatta, Eyüp Bey ile Müftü olan babam Mehmet Bey, babamın müftülük yazıhanesinde beraberce Cuma Namazı Vaazı hazırlamışlar. Vaaz hazırlarken, Atatürk’ün gönderdiği talimatlar da olurmuş ki onları da dikkate almışlar. Hatta babam, Kuvayı Milliye’nin Ereğli’de ilk duasını yapmış” dedi..

ERDEMİR KURULDUKTAN SONRA: Milletvekilliği döneminde ERDEMİR’in yapım kararı alınmış olup, 1960 yılında Ereğli nüfusu 8.000 iken, fabrikanın kurulmasının akabinde, 1965’te nüfus 18.000 olmuştur. Ereğli dışından fazlaca insan, fabrika ve iş olması nedeniyle göç etmiştir. Şu anki nüfus sayımızın yoğunluğunun en önemli sebeplerinden biri, bu durumdur.

Tarım ve hayvancılığın; Ereğli ve yöresinde tüm haşmetiyle yaşandığı yıllarda kuruldu Erdemir. Kuruldu kurulmasına ama çalışacak eleman ve işçi sorunu vardı. Tüm köylere haber salındı. Hane reisleri “bağı bahçeyi kim sürecek, tarlayla hayvanlarla kim uğraşacak, zaten bu mal mülk sana yeter” gibi nedenler ileri sürerek, köylerden işçi gönderimini önledi. Yerli halkın fabrikada çalışacak işçiliğe duyarsız kalması sonrasında da doğal olarak Ereğli’ye ‘işçi göçü’ meydana geldi.

Zamanla tarlaların fazlaca kardeş arasında paylaşıla paylaşıla dağılımı, ülkemizde yaşanan modern ve kapital dünyanın yansıması, tarım ve hayvancılık ürünlerinin paraya dönüştürülememesi gibi sonuçlar yaşanmaya başlanınca, ‘kazın ayağı öyle görüldüğü gibi değilmiş’ deyiminde olduğu gibi, Ereğli ve civar köylerde bulunan iş arayan insanlar, zamanla ERDEMİR’de işçi olarak çalışıyor olmanın bir bahtiyarlık olduğunu bile kahve sohbetlerine kattılar.  

OYAK, ERDEMİR’İ NE ZAMAN ALDI: ERDEMİR bir hükümet politikası olarak özelleştirmeye tabi tutulmuş, 2005’te 2.7 milyar dolara OYAK tarafından satın alınmıştır. OYAK şirketler grubu tarafından işletilmeye başlanan Erdemir, ekonomik krizin yoğun olarak yaşandığı 2009 yılında, yönetim kurullarının aldığı bir kararla, ‘işçilerinden atılma olmaksızın, ücretlerde yüzde otuzbeş maaş indirimine’ başvurmuştur. Sonrasında da gerekli iyileştirmeler yapılmıştır.

AHDE VEFÂ: Haberimizin öncelikli amacı, Başol’u gündeme taşımak değil, eğer doğru ise bir gerçeği hatırlatmaktır. 60 yıl önceki bilgileri ve tarihi gerçekleri, gün yüzüne çıkarmaktır. Diğer amacımız ise, ahde vefadır. Çünkü Ereğli’yi Ereğli yapan ERDEMİR’dir, Erdemir’in Ereğli’ye kazandırılmasında emeği geçen kişileri hatırla(t)mak da ahde vefa’dır.

ORMANLI’DA “ERDEMİR” ADI VAR MI:  Erdemir’de, Ormanlı Beldesinden çok sayıda işçi çalışmaktadır. ERDEMİR özelleştirilmeye dahil olmadan önce, ilçeye maddi ve manevi destekler sunmaya devam ederken, kuruluşunda Ormanlılı bir insanın emeği bulunması hasebiyle, beldeye bir hizmet istenmiş ve Ormanlı Lisesinin yeni binasının yapılması gündeme alınmış, hatta Ormanlı Beldesine lise binası yapılmasına yönelik karar da alınmış, fakat hukuki sürecinde yaşanan değişiklikler nedeniyle karar askıya alınmıştır. Hatta yaşanan bu durumun akabinde, Milli Eğitim Bakanlığınca beldeye bir lise binası yapılmıştır.

Başol’un doğduğu belde olan Ormanlı, ERDEMİR’in yapacağı yeni açılım ve atılımlarda beldenin hatırlanmasını arzu etmektedir. Ereğli’nin her bir köşesinde bulunan Erdemir imzası ve katkısı Ereğli’nin önemli bir kazancıdır. Ancak, bir vefa gereği, Erdemir katkılarından faydalanmak isteyen Ormanlı Beldesi, ilçemizin medar-ı iftiharından bir ERDEMİR logosunun beldede yansıyacağı günü beklemekte haklı olmalıdır.

Suat Başol   KAYNAK: BAŞVİRAN’DAN CUMA’YA ORMANLI-RECEP ÇETİN

Bu yazı 2849 defa okunmuştur

Yazara ait tüm yazılar için tıklayınız

Tweetle

YORUMLAR (4)

YORUM EKLE

YORUM EKLE

---

---