|
| |||
EREĞLİ AĞIZLARIRecep ÇETİN
Aşağıda derlediğimiz kelimeler, Ereğli ve köylerinde yaşayan insanlarımızın yöresel ağızlarından derlenmiştir. Bu kelimelerin telaffuzu, sadece Ereğli ve köylerinde değil, bölgemizde bulunan bir çok vilayet dahilinde kullanılmaktadır. Bu derlenen kelimeler, yörede yaşayan insanlarımızın tarihi köklerinden izler de taşır diye düşünmekteyiz. Yani bu sözler “tapu” gibi sözlerdir. Bu tapular, Orta Asya’ya kadar gider mi konusu, dil bilim uzmanlarının işidir. Kullanılan bu “ağızlar” ve “kelime dağarcığı” yine aynı zamanda yöre insanının geçirdiği tarihi evrelere de ışık tutabilir diye düşünmekteyiz. Yani kullanılan bu kelimeler, bir bakıma yöremizin kültürel harddiski gibidir. Derlediğimiz bu kelimelerde; (şimdi bizim yaşadığımız bu coğrafyada) binlerce yıl öncesinde yaşayanlarının yani “…Yunan-Roma-Bizans” “Amastris” “Herakleia” vatandaşlarının, “izi-etkisi-katkısı” kalmış mıdır (var mıdır), bunu, dil bilim uzmanlarının ve okuyucularımızın takdirine bırakıyoruz.!! Ama biz, bu kelime dağarcığının-bu tapuların, son bin yıldır bu topraklarda yaşayan insanlara ait olduğunu düşünmekteyiz… *** Ösger: Rüzgar Guu: Bir tür seslenme bayana… Huu: Bir tür seslenme çağırma… Bıldır sene: Geçen seneden önceki yıl… Endi yıl: Bir önceki yıl… Aga: Abi-ağabey ve amca yerine kullanıla gelmekte… Sayat: Geleneksel kültürün, tarım ve hayvancılık kültürünün, hüküm ferma olduğu dönemde ikamet edilen ahşap yâda yığma taştan yapılmış evin “alt-giriş katı”na “sayat” denilirdi. Sayat aynı zamanda hayvanların barınağı olarak da kullanılmıştır. Günümüz modern şartlarında betonarme ev inşaat sektörünün gelişmesinden sonra, “sayat” kavramının kullanımından düştüğü bilinmektedir. Kalkıvedi: Kalkıp gitme anlamının da dışında, olumsuz tepki verme ve kızma anlamında. Kaykıldı: Hem endişe, hem rahat-kontrolsüz davranış anlamında kullanılır. Ayoğul: ey oğul! Nida, seslenme, çağırma… Çocuklar için (kız-erkek) “ oğul” kavramı Türk geleneğimizde kullanıla gelmiş bir kavramdır. Aaba: “abla” yerine kullanılmakta… Negelen: “nasıl” yerine kullanılmakta… Egelen mi: “öğle mi” yerine kullanılmakta… Mâli-hülya: Dalgınlık ve başka şeyler düşünme hallerinde kullanılır… Semegelen: Sersem gibi… Sebedek gelen: Hepten sersem gibi… İstaf: İştah. Yosma: Zayıf, kuru… Hışlama: Ses etme… Elleme: Karıştırma… Debeleme: Karıştırma… Köhistan: Küçük yerleşim birimi… Göynek: Uzun atlet, iç çamaşırı anlamının dışında “gömlek” kelimesinin eş değeri… Ahılda-mak: Yorulan insandan çıkan sesin karşılığında kullanılır… Belacuğunu: Belanı… Yeşilgelen: Yeşile benzer… Yakuncacuk: Yakınca, yakın olan… Biree garuk: Bir çeşit tarla ölçü birim ifadesi Ihıncık, aha, ıhınak: Şurda, işte yer gösterme… Efereklenme: Heyecanlanma, kızma… Gabaklık: Evlerinin yakınındaki veya altındaki bahçe… Öteberi- anğır beri: İhtiyaç anlamında onu bunu… Selamlaleykim: Selamun aleyküm Merabar: Merhaba… Contay: Eskiden yiyecek vb malzemelerin konulduğu sırtta taşınılan çanta çeşidi… Kecere: İp toplama aleti… Çukuruk: Keten ipi yapma aracı… Yürenmek: Mide bulantısı… Mengelez: Kefen yumuşatma aracı… Kiraman: İp birleştirme aracı… Aniiy: Korku hali… Abooyyy: Büyük bir şey için heyecan gösterme Sentereyvör: Düşüverme hali… Ökce: Altı, topuk… Gağur-du: Balgam çıkarma hali… Karkırdak: İnek sütünün kaymağının yâda yağının yakılmasında elde edilen bir çeşit gıda… Dil-kırma: İstanbul Türkçesine uyun konuşanlar için kullanan bir çeşit eleştiri ifadesi… Buvaa-Vuva: Baba… Uyuntu-uyuz: Miskin hareketsiz… Hamamlık: Banyo… Selamlık: Karşılama yeri… Mertek: Evin yâda binanın ana kirişi, direği… Çığ: Tavan arası, mısır vb tarım ürünlerini asma yeri… Düven: Buğday harman dövme aracı… Ketlemük, töngel, ovaz, henderek: Birer meyve çeşidi… Püren: Çama benzeyen ağaç türü… Tahnal: Defneyaprağı… Buruş: Erik, kiraz vb meyvelerin kurumuş hali… Daraba: Ev vb de bir çeşit bölme… Tabaka: Tütün sigara bulunan kap… Tırba: Fazla yiyenin göbeğinin dışa durma hali…
Tırka: El arabası Dene: Tane miktar… Gene: Yine Futun: Ayran dövme aracı… Dalguç: Futunda kullanılan sopa… Geesi: Giysi çamaşır… Hokaraya: Kaynamak… Öreke: İp dolama aracı (yuvarlak).. Tıngıl: Sepet… Kakül: Ocakta pişirme esnasında, tavadan lokum alma demiri… Haybiremedetle hay: Bir çeşit şaşırma hali… Bicam: “Neyi bicaaım”: neyi bi canım… Akşam söğekede kaldım: Akşam soğuk yerde kaldım… Pelesül yatıya: Kötü bir vaziyette, kalkamayacak vaziyette, hasta… Neflegelenyim: Bir tuhaf şekildeyim… Escük: Azıcık Dizavşaklarım: Diz kapaklarım… Bah: Evet Bağane: Bana ne İçimde bir kelezilik var: İçimde bir sıkıntı var… İişş: Acıma hali… Eeyce: Babaanne- anaanne… Havan: Sarımsak döveceği… Alabrus: Bir çeşit traş şekli… Aninooğn: Bir tür sevgi ifadesi… Aneey, ancuum: Bir tür abartma anlamında… Yaba: Saman vurma aleti… Dırnaklı, gelberi: Yerdeki, ot vb. toplama aracı… Kamara: Odun sitesi… Cizleme, serme, gaygana: Birer ekmek çeşidi… Zalım: Grip anlamında kullanılır… Kötdöşeği: Üzerine oturulan yer minderi… Veton: Beton… Cuğuk, cuvuk: Cıvık… Bem: Benim Vellem-vellim: Verelim… Boşgoyve: Boş ver… Zatı: Zaten Yeeren: Yerden Yeerin: Yarın De ya: Diyor Patala: Patates Kenimizi: Kendimizi Baham: Bakalım Banğa: Bana Yirin: Yerim Taa gelmedi: Daha gelmedi Eyi: İyi Çokomel: Çikolata Pıtlak: Patlamış mısır Belsüz: Belirsiz Del: değil İresim: Resim Gardolap: Gardırop Bögün: Bugün Örük: Erik Eyvan: avlu, evin önü Galla: Kadınlar Ekleşme: Dokunma Gidişiya: Kaşınıyor Kılduruk: Derin dondurucu Kırmızı patlıcan: Domates Golo(a)n: Sırtta yük taşımaya yarayan ip Eysaran: Mısır ekmeği yapımında kullanılan ekmeği çevirmeye yarayan araç Tepecük: Ot vb yığınına verilen ad Çetük: Patik Holluk: Tavukların yumurta yaptıkları yer Çılkuk: Bozulmuş yumurta Kemre: Hayvanın dışkısı, gübre Okla: Oklava, yufka açımında kullanılan araç Tünek: Tavuk barınağı Mancar: Pancar, Lahana Uşak: Çocuk Gırgır: Tarım aracı Çengel: Askı Poşu: Atkı Düddürü: Kısa Çirkef: Fena Gayıkmak: Merak etmek Suruk: Ağaçtan bir şey düşürmeye yarayan ince sopa Fingirdeyük: Şımarık kızlar için kullanılır Pıtlak: Patlamış mısır Sömedek: Saf insan(salak anlamında) Zılbıt: Hodan Gaptaş: İçilecek suyun biriktiği yer Çağrak: Uzun balkon Gıdırım basmak: Sıkıntılanmak Abdeslik: Lavabo Ahçı yatağı: Mutfak Yatak: Oda Kasmak: Kısaltmak Meh: Vermek anlamında al… Yürengeç: İğrenç,İnsanın midesini bulandıran Aboy- Abuy : Şaşkınlık Dağnamak: Kınamak, ayıplamak Kömbe: Kuru eğrelti otlarıyla yapılan, kestane kebap Şınanay : Kapı mandalı Tökelek : Kısa boylu Gocuvuva : Büyük Baba Vuva,buva : Baba Gacarama-gıcırama : Kötü çıkan ses Pallama : Yarma odun- ikiye ayrılanabilen Hartdak: Çabucak Aşınak: Zayıf Ayoğul : Ey oğul, seslenme Pıtlak: Patlamış mısır Şifret (şirret): Şıfrıntı, şıllık, rezil Elleştü-me: Kurcala-ma Perke-kelevet: Oturulmak üzere tahtadan yapılmış yer Urba: Elbise Nalet: Lanet Matçalı: Hakaret anlamında, işe yaramaz Nefle gelen: Bi tuhaf şakilde E gelen va: Fazlaca var O ne deya gıı: Şaşırma, o ne diyor anlamında Melhoş: Ekşi Tömek: Ahırdan açılan küçük pencere Tömek boğaz-lı: Çok yiyen, pisboğaz Sömek: Mısır koçanı De-yoz: Diyoruz Galan yete: Artık yeter Susa boyu: Yol boyu Delle: Derler Bostan kötü: Bostan-bahçe altı Bostan-kabaklık: Eve en yakın yer. Bostanın bir kısmına ‘havuç’ denilmekte. Burada evin acil ihtiyaçları-marul maydanoz domates- gibi sebzeler ekilir. Ayaklık-selamlık: Evin bugün batılı anlamıyla ‘antre’ dediğimiz giriş yeri, eve ilk ayak basılan yer, selamlaşılan yer Daynak: Baston Göttün mü: Getirdin mi Elettin mi: Götürdün mü Bi hızmatın : Bir isteğin-dileğin-rican… Sedebekirleş –ti: Akli dengesini yitirdi Muz(d)umsuz: Olur olmaz konuşan, lüzumsuz Kenetelenmek: Sıkıntılanmak Bah: Evet Hadibaham: Hadi bakalım Eyce: Babaanne, anneanne Kısguç: Mandal Gasara: Sepet Çit: Sap saman vb. köy işlerinde kullanılan yük taşıma aracı Sayat: Evin zemin katı Tam: Ahır Endi gün: İki gün önce Gaptaş: Cumartesi günü anlamında Ereğli pazarı: Pazartesi günü anlamında Alaplı pazarı: Çarşamba günü anlamında Kapalı Pazar: Pazar günü anlamında.. Her yerin kapalı olduğu gün. Anaay: Anneye seslenirken söylenen… Kabak sarı: Açık sarı anlamında Şeker rengi: Turuncu rengi anlamında.. Gavata: Derin olan çanak şeklindeki kap Köpür: Merdiven olan bölüm, evin girişi, köprü.. Gayış: Kemer Pontul: Pantolon Irantırık, elentirik: El feneri Peşkir: Havlu İç donu: Pijama, iç çamaşırı Gayına: Kayın valide Gayınta: Kayın baba Eyvan: Evin önü Çon: Baldır Uşak çok kem: Çocuk çok yaramaz Gaynam çokkem: Kaynanam çok fena, gaddar Döşenesi -döşeniveresi: Yaramazlık yapıldığında.. Göbez: Köpek yavrusu Göcen: Kedi yavrusu Gurt yiyesice: Kızgınlık anında söylenen tepki sözü Şartusun: Şart olsun Bostan: Karpuz Yüz numara-kenef-hela: Tuvalet, lavabo Yatak: Oda Varın gidin: Çekin gidin Dengilesi: Düşmesini- devrilmesini isteme, kızma Sedir-divan: Üzerine oturulan kanepe türü Haşara: Şımarık, yaramaz Gözel: Güzel Kambur: Beli dik olmayan, eğik Galbur: Keşkek ve mısır savurma aracı Düve : İneğin dişi yavrusu Dana :İneğin erkek yavrusu Buza-buzağı: İneğin yeni doğan yavrusu Hekmet: Hikmet Sini: Yemek yer sofrası Zelzele: Deprem İlyen : Leğen Gancık: Dişi Duzsuz- Muzumsuz: Olur olmaz konuşan Zahtı: Zaten Garakasbenek: Zorla Efereklenme: Hemen heyecanlanma Galan yete: Artık yeter Susa boyu: Yol boyu Heyheylerin üstünde: Sıkıntılı ve telaşelisin Dağnamak: Kınamak-ayıplamak Şınanay: Kapı mandalı Tökelek: Kısa boylu Gacarama-gıcırama: Kötü ses yapma Pallama: Yarma odun Hart dak: Çabucak-Âniden Aşınak: Zayıf Ayoğul: Ey oğul, seslenme Dibil dibil: İsteksizce ağır ağır Aakur: Düz olmayan, meyilli Gara okka: Siyah renkteki kiloluk taş Hazzetmek: Sevmek, hoşlanmak Sırça: Şişe Kaykıl-mak: Endişe taşı-mak Kostak-lan ma: Havalanma, caka satma Zalım: Nezle, grip İman tahtası: Boyun alt kısmı, göğüs üstü kemikleri Bir de isimlerimize bakalım: Aaşa(Ayşe), Hatma(Fatma), Emne(Emine), İboş(İbrahim), Irza(Rıza), Ercep(Recep), Gadir(Kadir), Üsen(Hüseyin), Henük(Hanife), Irmazan(Ramazan), Ürfet( Rıfat), Şerif( Şerife), İsmel(İsmail) Eemeet(Ahmet), Meyra-Meyren(Meryem) Kaynak: “Başviran’dan Cuma’ya ORMANLI”- Recep ÇETİN 28.07.2015 10:53:47 Bu yazı 9360 defa okunmuştur Yazara ait tüm yazılar için tıklayınız
  YORUM EKLE
 28.07. 11:36:46
ereğlülü diyor ki;valaha gözel olmuş.. ercep hocamızı tebrüg ederüüzz.. 28.07. 12:21:29
istanbullu diyor ki;Eregli lu gardaşcuvazim bizim koyle o gelen gonuşmayala.eççüķ doğal olmasagn, danaaala seni...zıngıldamak unutulmuş bu arada. 28.07. 12:24:00
Yalı boyu diyor ki;Emeğinize sağlık hocam, gerçekden güzel bir çalışma olmuş. İki kelimeden benden olsun (garaç _ Karaağaç, garga_karga) 28.07. 12:45:46
Necati OKTAY diyor ki;Süper. Neredeys her evin önünde Bostan'a (bahçe)'ye açılan ağla'ya (çit) ekli bir Çukuruk (kapı) vardır. Bu bostanlarda gellikle gara mancar, misir,gabak ve gökbakla(taze fasulye) yetiştirilir. 28.07. 13:33:59
Ali Kaçar diyor ki;Recep Bey merhaba..Ereğli'nin sadece Heraklea tarihi varmış gibi ilçemizi sadece bu yöndeki tarihi bilgilerle tanıtanlara inat, sizin bölgemizin Türk İslam tarihi üzerine bu çalışmalarınız, çok önemli.Belki bugün kendimi ve çalışmalarımı tam olarak anlatamıyorum diye düşünebilirsiniz ama bir gün bu çalışmalarınızın önemi ve değeri anlaşılacak. Saygılarımla. 28.07. 13:52:09
nesrin diyor ki;Eletti yani götürdü ve dibildeme ise kıpırdama anlamında. Özellikle küçük çocuklara söylenir bunlar. Hıştlama ses çıkarma gürültü yapma anlamında söylenir. Kıkırdama gülme 28.07. 14:27:01
BAYRAM AKDOĞAN diyor ki;YUMURTAGÖGÜL:SARI GARÇUK:ARTIK BURACAK :YOĞURTMAYASI 28.07. 15:33:35
beri bak diyor ki;beri bak mee. hinçiemez vuvab gelü valaha onağruu seenüü matçalı 28.07. 15:33:42
beri bak diyor ki;beri bak mee. hinçiemez vuvab gelü valaha onağruu seenüü matçalı 28.07. 15:51:00
Şenay diyor ki;Emeğinize sağlık hocam 28.07. 20:41:04
taner diyor ki;recep hocam emeginize sağlık... 28.07. 21:08:58
anef diyor ki;İboş ereğliyle alakalı değil. O tip kısaltmalar yok ereğli şivesinde 28.07. 21:36:12
serap diyor ki;Egelen iyice-iyicene anlaminda kullaniliyor. Or: Ali'nin bebegi de egelen meydana gelmis. Yani iyice buyumus anlaminda 28.07. 21:48:13
gaptssli diyor ki;Ciggada:azıcık sömsöm:ufak yeter galan:yeter artik 28.07. 23:21:26
afacan diyor ki;Kardesim avurt goremedim avurd var bide atlamissin 28.07. 23:57:39
Biz bu topragın usagıyuz diyor ki;Usta böyle bir çalışma kuzenimle uzun zamandır hobimizdi. Bilseydik bi çuval kelimede biz verirdik  burası eksik yani29.07. 00:36:04
Burhan diyor ki;Hay anacunu sattumung nereyse çoğunu unutmuşum ya layy. Zahtınnan 21 senedür gurbetteyüz. Olmaya böle, garçuk dönesim va. 29.07. 03:56:47
ERKAN AKTAŞ diyor ki;Emeğine sağlık usta güzel olmuş.PANGA:BANKA- 29.07. 08:47:43
SERPİL diyor ki;recep beyi tebrik ediyorum. ereğlinin tarih kültür derneği gibi çalışıyor. ereğlide o kadar tarih doğa kültür dernekleri var ama HAVAYA.. 29.07. 09:33:19
AHMET ÖZER diyor ki;Recep hocam merhaba bende bir iki kelime eklemek istiyorum Öteberi:eşya anlamında Kustane: gusülhane, eski binalardaki kapaklı dolap şeklinde banyolar Ötö köy beri köy: karşı köy yada aşağı yukarı köy anlamında Kolay gelsin güzel bir çalışma olmuş 29.07. 14:55:29
delakgılı diyor ki;şaktu:kesmek , doğramak 4ever gocabelen 29.07. 20:44:13
isa diyor ki;Güzelmiş hep böyle gonusyoz 29.07. 23:16:06
Ramazan diyor ki;İyi niyetle hazırlanmış... Ama köyden köye fark eden kelimeler var. Onlar eksik kalmış gibi. Yine de çok güzel olmuş. 30.07. 00:01:09
biri diyor ki;Evet gardaşcum dooru sölleyvemiş iboş yok İbraam va 10.12. 12:21:22
Hikmet diyor ki;Taa Trabzon'a kadar Türk kavimlerinin yerleşkelerinde aynı kelimeler var 
 |
Şu anda 12 kişi online
Toplam ziyaret : 81.887.955 
 Fikri KAPAN { KÖŞEMDEN }
TRAFİK VE ÇEVRE YOLU...Devamını oku » 8.05.2025 10:21:51 tarihinde yazıldı 213 kez okundu Prof. Dr. Yücel ÜSTÜNDAĞ { SAĞLIKLA }
MİDE KANSERİNDE ENDOSKOPİK TEDAVİDevamını oku » 10.03.2025 10:24:15 tarihinde yazıldı 1166 kez okundu TUĞBA ARSLAN TAMİRCİ { KALEMİMDEN }
SEVİNİN ÇOCUKLAR!Devamını oku » 29.04.2025 15:37:34 tarihinde yazıldı 729 kez okundu (ESPRİYLE) KAREDEN YANSIYANTANIYABİLDİNİZ Mİ?  Recep ÇETİN { TARİHTEN... }
DENİZ KIZI BİZİM ''KIZIMIZ'' DEĞİL!Devamını oku » 21.11.2023 16:02:33 tarihinde yazıldı 1058 kez okundu | ||
